Od tachografu analogowego do inteligentnego
Urządzeniem przeznaczonym do instalowania w pojazdach w celu automatycznego lub półautomatycznego wyświetlania, rejestrowania, drukowania, przechowywania i wysyłania szczegółowych danych dotyczących ruchu lub aktywności osób kierujących tymi pojazdami jest tachograf. Tachograf musi zostać zamontowany w pojeździe, którego kierowca podlega pod przepisy rozporządzenia (WE) nr 561/2006, czyli mówiąc krótko – musi trzymać się sztywnych zasad planowania czasu pracy.
Do momentu pojawienia się na rynku tachografów cyfrowych, rejestracja czynności kierowcy odbywała się przy użyciu tachografu analogowego. Taki rodzaj tachografów można spotkać jeszcze w pojazdach zarejestrowanych pierwszy raz przed 1 maja 2006 roku. Dane w takim urządzeniu zapisywane są na wykresówkach, czyli specjalnych kartach, na których urządzenia znakujące tachografu analogowego (tzw. rysiki) oznaczają wymagane informacje o aktywności kierowcy. Podstawową przesłanką do zastąpienia tachografów analogowych cyfrowymi była możliwość manipulacji zapisami poprzez chociażby wrysowanie ręcznie części aktywności, wrysowanie cyrklem odpoczynku czy też odkształcenie rysika w taki sposób, żeby dokumentował niższą prędkość. Powszechne stało się również wydrapywanie i zacieranie niektórych danych na wykresówkach poprzez np. poddawanie ich wysokiej temperaturze przez co zaciemniały się i przestawały być czytelne.
Tachograf cyfrowy
Postęp technologiczny spowodował, że możliwe stało się wprowadzenie wielu dodatkowych funkcji urządzeń rejestrujących usprawniających zarówno ich obsługę jak i możliwość dokonywania kontroli przez służby do tego wyznaczone. Tachografy cyfrowe są w użyciu od 1 maja 2006 r. jednak wcale nie oznacza to wycofanie z eksploatacji tachografów analogowych. Te nadal mogą być używane i tak pozostanie jeszcze przez jakiś czas.
Istotą funkcjonowania urządzeń cyfrowych jest pobieranie danych o ruchu pojazdu dzięki czujnikowi ruchu oraz zapisywanie informacji o aktywnościach kierowcy na specjalnej karcie do tachografu. W pojazdach znajdziemy obecnie urządzenia cyfrowe w trzech różnych wersjach. Dodając do tego kilku różnych producentów tychże urządzeń można stwierdzić, że mimo podobnego wyglądu i ogólnej zasady działania, tachografy cyfrowe dostrzegalnie się od siebie różnią. Dla przykładu: w tachografie sprzed 01.10.2011 r. nie będzie jeszcze tzw. „reguły jednej minuty” czy drugiego, niezależnego sygnału IMS lub Geoloc (ten pojawił się w tachografach po 01.10.2012 r.).
Ciągły rozwój sektora transportu oraz dążenie do wyeliminowania wszelkich prób manipulacji i ingerencji w działanie tachografów (np. poprzez zakłócanie pracy czujnika ruchu) były przyczyną pojawienia się w Rozporządzeniu WE 165/2014 w artykułach 8-10 pojęcia inteligentnego tachografu.
Tachograf inteligentny
Inteligentne tachografy to nowa generacja urządzeń rejestrujących, służąca egzekwowaniu prawodawstwa UE w zakresie czasu prowadzenia pojazdów i odpoczynku kierowców zawodowych. Szczegółowe wymagania wobec tego typu urządzeń zostały doprecyzowane Rozporządzeniem wykonawczym komisji (UE) 2016/799 z dnia 18 marca 2016 r. w sprawie wykonania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 165/2014 ustanawiającego wymogi dotyczące budowy, sprawdzania, instalacji, użytkowania i naprawy tachografów oraz ich elementów składowych.
Pierwsza wersja tachografów inteligentnych jest zainstalowana w pojazdach zarejestrowanych po 15 czerwca 2019 roku. Podstawą działania tachografu drugiej generacji jest zupełnie nowy czujnik ruchu (np. KITAS 4.0 lub LESIKAR TACH3) oraz pojawienie się modułu DSRC oraz odbiornika GNSS.
Moduł DSRC (ang. Dedicated Short Range Communication- wydzielona łączność krótkiego zasięgu) pozwala służbom kontrolującym na zdalny odczyt wybranych wskazań tachografu bez konieczności zatrzymywania pojazdu przy użyciu specjalnego czytnika REDCR. Danymi, które kontrolujący będzie mógł odczytać są:
- ostatnia próba naruszenia zabezpieczenia,
- najdłuższa przerwa w zasilaniu,
- usterka czujnika,
- błąd danych dotyczących ruchu,
- konflikt ruchu pojazdu,
- prowadzenie pojazdu bez ważnej karty,
- włożenie karty podczas prowadzenia pojazdu,
- dane dotyczące regulacji czasu,
- dane kalibracyjne, w tym daty przeprowadzenia dwóch ostatnich kalibracji,
- numer rejestracyjny pojazdu,
- prędkość zarejestrowana przez tachograf,
- przekroczenie maksymalnego czasu prowadzenia pojazdu.
Moduł DSRC w znacznym stopniu utrudni stosowanie manipulacji związanych z usypianiem pracy tachografu. Ponadto usprawnieniu ulegną również kontrole drogowe. Zdalny odczyt danych umożliwi funkcjonariuszom wstępną selekcję samochodów do kontroli bez konieczności ich zatrzymywania. W tym miejscu warto wspomnieć, że zgodnie z Art. 9 Rozporządzenia 165/2014 zdalna kontrola nie może być podstawą do nałożenia w sposób automatyczny mandatu. Ma ona za zadanie określić, czy mogło dojść do przekroczenia przepisów bądź ingerencji w odczyt tachografu co dopiero spowoduje zatrzymanie pojazdu do standardowej kontroli.
Odbiornik GNSS (ang. Global Navigation Satelite System)– urządzenie, które dostarcza informacji o pozycji, prędkości oraz czasie. Informacje dotyczące prędkości (system GNSS i czujnik ruchu) są porównywane między sobą. W przypadku, gdy wystąpią znaczące odchylenia zostanie zarejestrowany „konflikt ruchowy pojazdu”. Odnotowanie takiej sytuacji może być dla służb kontrolnych sygnałem do podjęcia decyzji o koniecznej kontroli samochodu.
Położenie pojazdu zapisywane będzie automatycznie w określonych momentach:
– punkt początkowy dziennego okresu pracy,
– za każdym razem, kiedy pojazd przekracza granicę państwa członkowskiego,
– za każdym razem, kiedy wykonywany jest załadunek lub rozładunek pojazdu,
– co trzy godziny skumulowanego czasu prowadzenia pojazdu, oraz
– punkt końcowy dziennego okresu pracy.
Mimo, że na rynku od 2019 roku montowane są już tachografy inteligentne, wymienione wyżej funkcjonalności będą w pełni dostępne dopiero w drugiej wersji tych urządzeń.
Obowiązkowa wymiana tachografu na inteligentny
21 sierpnia 2023 r. na rynku pojawi się druga wersja tachografu inteligentnego, zapewniająca możliwość wykorzystania w pełni funkcji, o których pisałem w poprzednim akapicie. Przepisy określają konkretne daty, do których przedsiębiorcy będą musieli wymienić dotychczasowe tachografy na drugą wersję tachografów inteligentnych.
31.12.2024 r. – termin wymiany tachografów cyfrowych i analogowych na drugą wersję tachografu inteligentnego
19.08.2025 r. – termin wymiany pierwszej wersji tachografów inteligentnych na drugą wersję (w pojazdach zarejestrowanych po lipcu 2019 r.)
01.07.2026 r. – termin wyposażenia pojazdów o dmc 2,5-3,5 tony wykonujących transport zarobkowy w drugą wersję inteligentnego tachografu
Co warto podkreślić, obowiązkowa wymiana tachografów dotyczyć będzie póki co jedynie pojazdów, poruszających się w ruchu międzynarodowym. W transporcie krajowym nadal możliwe będzie korzystanie z urządzeń cyfrowych i analogowych.
Nie wszystko gotowe
Nowy inteligentny tachograf wymaga użycia usługi OSNMA, która umożliwia „uwierzytelnienie” pozycji GNSS zarejestrowanej przez tachograf. Już teraz wiadomo, że OSNMA nie będzie dostępny 21 sierpnia 2023 r., a prace nad jego ukończeniem mają potrwać aż do końca roku. Oznacza to, że wszystkie tachografy zainstalowane od sierpnia 2023 roku do kwietnia 2024 roku będą wymagały aktualizacji systemu w autoryzowanym serwisie. Firma posiadająca tachografy przejściowe będzie miała na to czas do 31 marca 2026 roku. Czynność tę będzie można również wykonać przy jakiejkolwiek kalibracji urządzenia.
Jakie zmiany w obsłudze dla kierowców?
Z punktu widzenia kierowcy, w drugiej wersji tachografu inteligentnego pojawi się kilka nowości, do których prowadzący będzie się musiał szybko przyzwyczaić. Z pewnością odświeżeniu ulegnie sam interfejs i wygląd menu głównego. Urządzenie ma być jednak nadal łatwe w obsłudze i pozwalające w prosty sposób odczytać i zapisać informacje niezbędne do pracy kierowcy. Nowością w tego typu urządzeniach będzie z pewnością konieczność rejestracji czynności polegających na rozładunku lub załadunku. Jak wspominałem w części dotyczącej odbiornika GNSS, w takim miejscu zapisywana będzie automatycznie lokalizacja pojazdu. Odejdzie z kolei obowiązek rejestrowania przekroczenia granic – te będą zapamiętywane automatycznie. Nowe urządzenia oraz karty do tachografu nowej generacji będą przy okazji posiadały znacznie większą pojemność, co pozwoli na kontrolowanie dłuższych okresów pracy kierowcy. Największą zmianą jest jednak chyba wspomniana już możliwość przeprowadzania zdalnej kontroli.
Mimo, że inteligentne tachografy montowane są w pojazdach tak naprawdę już od 15 czerwca 2019 roku, ich wpływ na pracę kierowców i poprawę bezpieczeństwa w ruchu drogowym widoczny będzie dopiero za parę lat. Obecnie zatem czeka nas okres przejściowy, który pozwoli zapoznać się z nową technologią zarówno kierowcom, jak i służbom kontrolnym w całej Europie.
Autor: mgr inż. Michał Pasik
