Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych – klasy ADR

Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych – od czego zacząć?

Podstawą bezpiecznego transportu towarów niebezpiecznych jest ich odpowiednia klasyfikacja czyli przyporządkowanie każdemu z nich:

• numeru UN
• kodu klasyfikacyjnego (z wyjątkiem klasy 7)
• grupy pakowania (z wyjątkiem klas 1, 2, 5.2, 6.2, 7)

Niewłaściwe sklasyfikowanie materiału niebezpiecznego wywołuje cały szereg złych decyzji. Złe zapakowanie, załadunek i transport materiałów niebezpiecznych w nieodpowiedni sposób. Prowadzi to do powstania poważnych zagrożeń dla ludzi i środowiska. Dlatego, żeby ich uniknąć należy postępować zgodnie z klasyfikacją określoną w międzynarodowej Umowie ADR.

W zależności od dominującego (najistotniejszego) zagrożenia powodowanego przez dany towar niebezpieczny przepisy Umowy ADR dzielą je na 13 klas. Poszczególne klasy posiadają również zagrożenia dodatkowe (kod klasyfikacyjny), które pozwalają na pełną charakterystykę zagrożeń.

Klasa 1 – Materiały wybuchowe i przedmioty z materiałami wybuchowymi

Do klasy 1 należą:

• materiały wybuchowe stałe lub ciekłe
• przedmioty z materiałami wybuchowymi
• materiały pirotechniczne
• materiały i przedmioty niewymienione powyżej, które wytwarza się w celu uzyskania efektów praktycznych

Materiały wybuchowe zostały zaklasyfikowane do jednej z sześciu podklas (1.1 do 1.6) i jednej z trzynastu grup zgodności (A do S).

Klasa 2 – Gazy

W skład tej klasy wchodzą gazy czyste, mieszaniny gazów, mieszaniny jednego lub więcej gazów z innymi materiałami oraz przedmioty zawierające takie materiały. Gazy są podzielone ze względu na stan w jakim są przewożone np. gaz sprężony, skroplony, zaadsorbowany. Wspólnym zagrożeniem dla gazów jest możliwość wybuchu fizycznego (spowodowanego wzrostem ciśnienia) lub chemicznego (spowodowanego reakcją chemiczną). Różnorodność gazów i duże ryzyko związane z ich transportem wymusza konieczność dobrej znajomości ich charakterystyk, żeby w razie zaistnienia zagrożenia móc odpowiednio zareagować.

Klasa 3 – Materiały zapalne ciekłe

Klasa obejmuje materiały i przedmioty, które:

• są materiałami ciekłymi lub ciekłymi odczulonymi wybuchowymi
• mają temperaturę zapłonu nie wyższą niż 60°C
• mają temperaturę zapłonu wyższą niż 60°C i są przewożone w stanie podgrzanym do temperatury równej lub wyższej od ich temperatury zapłonu

Zagrożeniem dodatkowym materiałów tej klasy może być działanie trujące, żrące lub oba te działania łącznie. Zaliczamy do nich m.in. farby, lakiery, wyroby perfumeryjne, alkoholowe, ropopochodne. Taka różnorodność powoduje, że ich przewóz jest realizowany w największym natężeniu. Wśród materiałów zapalnych ciekłych są takie, które nie zostały dopuszczone do przewozu np. etery lub inne podatne na tworzenie nadtlenków.

Klasa 4.1 – Materiały zapalne stałe, materiały samoreaktywne, materiały polimeryzujące, oraz materiały wybuchowe odczulone stałe

Jak sama nazwa wskazuje do materiałów tej klasy zaliczamy:

• materiały zapalne stałe – są łatwo zapalającymi się ciałami stałymi oraz materiałami stałymi, które mogą zapalić się wskutek tarcia np. zapałki
• materiały samoreaktywne – substancje chemiczne niestabilne podatne na rozkład silnie egzotermiczny, nawet bez udziału tlenu (powietrza)
• materiały wybuchowe stałe odczulone – są to materiały zwilżone wodą lub alkoholem lub są rozcieńczone za pomocą innych substancji obniżających ich właściwości wybuchowe
• materiały polimeryzujące – są to substancje, które bez stabilizowania są podatne na silną egzotermiczną reakcję

Klasa 4.2 – Materiały podatne na samozapalenie

W klasie tej występują:

• materiały piroforyczne – w zetknięciu z powietrzem zapalają się samorzutnie w czasie nie dłuższym niż 5 minut
• materiały i przedmioty samonagrzewające się – w zetknięciu z powietrzem są podatne na samonagrzewanie bez dostarczenia energii z zewnątrz

Samonagrzewanie i samozapalenie związane jest z odprowadzaniem wytwarzanego przez niektóre materiały ciepła. Jeżeli szybkość jego wydzielania jest wyższa niż szybkość odbioru, to wtedy dochodzi do samozapalenia. Dotyczy to materiałów przechowywanych w dużych ilościach takich jak np. węgiel na hałdach czy bawełna.

Klasa 4.3 – Materiały wytwarzające z wodą gazy palne

Oprócz gazów palnych materiały te mogą tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe.

Jako zagrożenie dodatkowe może wystąpić działanie trujące, żrące, samonagrzewanie się lub zapalność materiału ciekłego bądź stałego. Przypisane są do I, II lub III grupy pakowania, w zależności od ilości wydzielanego gazu w określonym czasie z próbki o masie jednego kilograma. Najbardziej znanym materiałem tej klasy jest karbid (węglik wapnia), który reagując z wodą tworzy acetylen.

Klasa 5.1 Materiały utleniające

Obejmuje materiały, które same nie zawsze są palne, ale mogą spowodować zapalenie lub podtrzymanie palenia innego materiału, wskutek wydzielania tlenu, a także przedmioty zawierające takie materiały.  Rozkład materiałów klasy 5.1 (np. azotanu amonu) może prowadzić do eksplozji. Zagrożenie dominujące i zagrożenia dodatkowe (żrące) powodują, że przewóz i manipulowanie tymi materiałami są bardzo niebezpieczne. Niektóre z nich nie są dopuszczone do przewozu.

Klasa 5.2 Nadtlenki organiczne

Materiały tej klasy należą do grupy nadtlenkowej, która jest chemicznie niestabilna i dzielą się następująco:

• nadtlenki organiczne niewymagające kontrolowania temperatury
• nadtlenki organiczne wymagające kontrolowania temperatury

Nadtlenki organiczne podatne są na rozkład egzotermiczny, który może być inicjowany przez ciepło, kontakt z zanieczyszczeniami np. (kwasami), tarcie lub uderzenie. W wyniku rozkładu mogą wydzielać się szkodliwe lub palne gazy albo pary oraz tlen cząsteczkowy. W przypadku niektórych nadtlenków organicznych temperatura podczas przewozu powinna być kontrolowana.

Klasa 6.1 Materiały trujące

Klasa ta obejmuje materiały, które mogą spowodować uszczerbek na zdrowiu lub śmierć człowieka w wyniku ich wdychania, przenikania przez skórę lub połknięcia. Każdy z tych sposobów oddziaływania ma określony sposób kwalifikowania do odpowiedniej grupy pakowania, w zależności od dawki śmiertelnej podanej drogą inhalacyjną, dermalną lub doustną. Jako zagrożenie dodatkowe może wystąpić działanie żrące, utleniające, emisja gazów palnych w kontakcie z wodą lub zapalność materiału ciekłego bądź stałego.

Klasa 6.2 Materiały zakaźne

W skład tej klasy wchodzą materiały o których wiadomo lub co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że zawierają drobnoustroje chorobotwórcze. Materiały klasy 6.2 dzielą się na:

• materiały zakaźne działające na ludzi
• materiały zakaźne działające tylko na zwierzęta
• odpady medyczne
• materiały biologiczne

Klasa 7 Materiały promieniotwórcze

Klasa 7 zawiera materiały zawierające izotopy promieniotwórcze, w których zarówno stężenie promieniotwórcze, jak i aktywność całkowita przesyłki przekraczają wartości określone w ADR.

Zasady klasyfikacji są tutaj odmienne niż we wszystkich pozostałych klasach. Zagrożenie dominujące (emisja promieniowania) jest związane z postacią materiału promieniotwórczego, jego ilością i sposobem zapakowania.

Towary niebezpieczne klasy 7,  są przewożone pod następującymi grupami:

• wyłączone sztuki przesyłki
• materiał o niskiej aktywności właściwej
• przedmioty skażone powierzchniowo
• sztuki przesyłki typu A
• sztuki przesyłki typu B (U)
• sztuki przesyłki typu B (M)
• sztuki przesyłki typu C
• warunki specjalne
• sześciofluorek uranu

Klasa 8 Materiały żrące

Materiały tej klasy niszczą tkankę nabłonkową skóry lub błony śluzowej lub działają niszcząco na inne materiały lub środki transportu. Do klasy tej należą również materiały, które tworzą ciecz żrącą tylko w obecności wody lub wydzielają pary lub mgły żrące w warunkach naturalnej wilgoci powietrza.

Jako zagrożenie dodatkowe wystąpić może działanie trujące, żrące, utleniające, zapalność materiału ciekłego bądź stałego lub zagrożenie emisją gazów palnych  w zetknięciu z wodą. Przynależność do jednej z grup pakowania zależy od czasu, w którym powodują martwicę nieuszkodzonej skóry lub wykazują działanie korodujące na powierzchnie aluminiowe.

Klasa 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne

W skład tej klasy wchodzą towary, które nie spełnią kryteriów pozostałych klas, lecz posiadają cechy, które mogą stwarzać pewne zagrożenie. Przypisane mają kody klasyfikacyjne od M1 do M11 w zależności od właściwości fizycznych, biologicznych i temperatury. Do klasy tej należą m.in. azbest, różne przedmioty ratownicze, materiały zagrażające środowisku, niektóre organizmy zmienione genetycznie, kondensatory elektryczne i wiele innych. Pomimo, że materiały tej klasy stwarzają najmniejsze zagrożenie, to powodują długotrwały negatywny wpływ na ludzi i środowisko.